VOOR & NA

 

Transformatie van een torenlandschap in Hoboken

 

Rond 1970 verrezen in de Hobokense wijk Vinkenvelden zes kruisvormige woontorens van 15 tot 17 verdiepingen hoog. Ze werden gebouwd door de huisvestingsmaatschappij Beter Wonen van Hoboken en horen sinds de fusie bij het patrimonium van Woonhaven. Na 50 jaar voldoen deze appartementen niet langer aan hedendaagse energie- en comfortnormen. Tijd voor een grondige update!

 

Woontorens horen helemaal bij de tijdsgeest van de jaren ’60 tot midden ’70. Hoogbouw met een kleine footprint en veel groen errond, als in een parkwijk, liet toe om hoge densiteiten te halen. Met de opkomst van rationele bouwmethodes en prefabricatie konden zij bovendien snel en goedkoop worden opgetrokken. Rond het Antwerpse schoten ze in die periode dan ook als paddenstoelen uit de grond.

 

De woontorens in Vinkenvelden werden ontworpen door Marc Denkens, Marc Appel en Jan Welslau. Bijzonder is de kruisvorm met centrale liften en trapkokers. Deze configuratie liet een rationele planopvatting met goede oriëntaties toe. Geometrische patronen op de blinde kopgevels verlevendigden de gevelbekleding uit prefab gewassen silexpanelen. Lichtgekleurde sandwichpanelen als borstwering in de venstertraveeën zorgden voor een extra verticaliserend effect.

 

 

 
Erfgoedwaarde

 

Vanwege hun representativiteit voor deze periode werden de woontorens opgenomen op de inventaris Onroerend Erfgoed. Ze zijn een zeldzame toepassing van kruisvormige torengebouwen in Vlaanderen. De technische waarde vind je in de doorgedreven rationalisatie en prefabricage van het bouwproces en de artistieke waarde in de toepassing van glas-in-beton in de inkomhallen. Vanwege deze erfgoedwaarden was slopen geen optie.

 

Voor het renovatieproject werd een beperkte offerteaanvraag met selectieprocedure in twee ronden uitgeschreven. Hieruit werd gekozen voor het ontwerpvoorstel van de tijdelijke maatschappij Architectenbureau VanHecke & Suls – A2D Architects. De esthetische uitwerking van de beeldbepalende kruisvorm, het behoud van de blinde kopgevels en de keuze voor baksteen, een massief materiaal en geen plaatbekleding, werden erg geapprecieerd.

 

 

 

Tal van uitdagingen

 

Van de vijf appartementen per verdieping blijven er na renovatie nog vier over, conform de huidige oppervlaktenormen. In totaal telt elke toren nu 59 appartementen. De woontorens zijn opgenomen op de inventaris Onroerend Erfgoed. Slopen was daarom geen optie.

Voor de reorganisatie met bijkomende grotere liften en een extra vluchttrap moest de hele binnenkern eruit. Het gebouw telde slechts twee liften: één voor de even verdiepingen en één voor de oneven verdiepingen.

 

Een bijzondere uitdaging voor het studiebureau technieken RCR was het behoud van een vrije verdiepingshoogte van minimum 2,40 meter. Zo waren in de vloeren geen kruisende leidingen mogelijk. Natte ruimten en bergingen sluiten daarom optimaal aan op de schachten om het kanaal- en leidingverloop tot een minimum te kunnen beperken. Alle technieken worden gecentraliseerd op het dak: stookplaats, centrale ventilatoren en zonnecollectoren voor warm water. Zo blijft de ruimte op het gelijkvloers vrij voor een uitnodigende inkomhal, (fietsen)bergingen en tellerlokalen. Ook de karakteristieke glas-in-betonramen kregen er een prominente plaats.

 

 

 

Spectaculaire werf

 

De werken werden gegund aan de tijdelijke vereniging Monument Goedleven - Houben. Het aanbestedingsdossier schreef voor om de kern verdiepingsgewijs te ontmantelen en herop te bouwen. De aannemer was echter van mening dat dit de werf aanzienlijk zou vertragen. Hij stelde voor om op eigen risico de ganse kern, samen met de oksels van de kruisvorm, er in één keer uit te halen over de volle 45 meter hoogte. Dit betekende dat vier kleinere torens plots helemaal los zouden komen te staan. Ingenieursbureau Jan Van Aelst kwam met de oplossing om bovenaan een kroonplaat te storten die, samen met 32 driepuntschoren, de vier losse torens tijdens de uitvoering bij elkaar zou houden.

 

Fasering en kostprijs

 

Renoveren gaat altijd gepaard met een verhuisproblematiek. Een gefaseerde aanpak is dus onvermijdelijk. Twee torens zijn intussen voltooid en de twee andere zijn volop in uitvoering. Hierin wordt op het gelijkvloers een wijkkantoor van Woonhaven voorzien. De kostprijs voor de eerste twee torens bedroeg 15.708.180 euro. Dat komt neer op gemiddeld 133.120 euro per appartement (excl. btw en studiekosten).

 

Meer informatie?

https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/11465 

Bekijk hier het indrukwekkende filmpje van de ontmanteling en wederopbouw:

 

 

Tekst: Wouter Bosmans, deskundige Energie en Bouwtechniek
Foto's: Kris Vandevorst (agentschap Onroerend Erfgoed), Jim Van Loo (A2D) en Isabelle Plancquaert